καραμανλίδικη φιλολογία

Συμβατικός όρος που χαρακτηρίζει το σύνολο των έργων της τουρκόφωνης ελληνικής φιλολογίας, δηλαδή των κειμένων που γράφτηκαν σε τουρκική γλώσσα, αλλά από Έλληνες συγγραφείς και με ελληνικούς χαρακτήρες και κυκλοφορούσαν σε χειρόγραφη ή έντυπη μορφή μεταξύ των τουρκόφωνων Ελλήνων της Καραμανίας (βλ. λ.) και γενικότερα της Μικράς Ασίας. Αν και δεν σώζονται δείγματα παλαιότερα του 16ου αι., θεωρείται βέβαιο ότι οι ρίζες του ιδιότυπου αυτού κλάδου της νεοελληνικής φιλολογίας ανάγονται στον 12o αι. Την περίοδο εκείνη οι πυκνοί ελληνικοί πληθυσμοί των ανατολικών επαρχιών της Μικράς Ασίας (Παμφυλίας, Ισαυρίας, Καππαδοκίας, δυτικής Κιλικίας, που αποτέλεσαν αργότερα το εμιράτο της Καραμανίας), ιδιαίτερα όσοι δεν εξισλαμίστηκαν υπό την πίεση των Τούρκων, αφομοιώθηκαν γλωσσικά από τον κατακτητή, χωρίς ωστόσο να χάσουν τη συνείδηση της θρησκευτικής και φυλετικής τους αυτοτέλειας. Υπάρχουν μαρτυρίες σύμφωνα με τις οποίες ήδη κατά τον 14o και 15o αι. πολυάριθμες χριστιανικές κοινότητες της κεντρικής Μικράς Ασίας γνώριζαν μόνο μία γλώσσα, την τουρκική, την οποία μάλιστα χρησιμοποιούσαν σε όλες τις εκκλησιαστικές ακολουθίες, εκτός από την ανάγνωση του Ευαγγελίου που εξακολουθούσε να γίνεται στην ελληνική. Η παράδοξη αυτή σύζευξη της ακμαίας θρησκευτικής –και αργότερα εθνικής– συνείδησης αφενός και της τουρκογλωσσίας αφετέρου διατηρήθηκε έως την εποχή της ανταλλαγής των πληθυσμών (1924) και αποτέλεσε την ιστορική βάση για την ανάπτυξη της τουρκόφωνης ή κ.φ. Το παλαιότερο γνωστό καραμανλίδικο κείμενο είναι η λεγόμενη Έκθεσις της χριστιανικής πίστεως, του πατριάρχη Γενναδίου Σχολαρίου, η οποία, μεταφρασμένη στην τουρκική και μεταγραμματισμένη με ελληνικούς χαρακτήρες, εκδόθηκε από τον Γερμανό ελληνιστή Μαρτίνο Κρούσιο (1584). Κατά τον 18o αι. κυκλοφόρησαν περίπου τριάντα εκδόσεις καραμανλίδικων βιβλίων θρησκευτικού περιεχομένου, οι οποίες είχαν τυπωθεί κυρίως στη Βενετία και στην Κωνσταντινούπολη· οι περισσότερες από αυτές οφείλονται στη συγγραφική, μεταφραστική και εκδοτική δραστηριότητα του Σεραφείμ Πισιδίου, μετέπειτα μητροπολίτη Αγκύρας. Κατά τον 19o αι. (και έως το 1922) οι καραμανλίδικες εκδόσεις πολλαπλασιάστηκαν και παρουσίασαν εκπληκτική ποικιλία ως προς το περιεχόμενο, αφού περιλάμβαναν γραμματικές, τουρκοελληνικά λεξικά, ιστορικά και λογοτεχνικά έργα, ακόμα και αρχαίους συγγραφείς. Ψυχή αυτής της νέας εκδοτικής προσπάθειας ήταν ο δημοσιογράφος Ευαγγελινός Μισαηλίδης, «ο Κοραής των τουρκόφωνων Ελλήνων» όπως χαρακτηρίστηκε, που ήταν και ο εκδότης της πρώτης καραμανλίδικης εφημερίδας (Ανατολή, Κωνσταντινούπολη 1840). Αναλυτικό κατάλογο των καραμανλίδικων βιβλίων της περιόδου 1584-1850 δημοσίευσαν οι Σ. Σαλαβίλ και Ε. Νταλέτζιο (εκδόσεις του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας, 1958). Την πλουσιότερη συλλογή καραμανλίδικων βιβλίων διαθέτει η βιβλιοθήκη της Ακαδημίας.